ទម្លាប់​នៃការគិត ដោយប្រើតក្តវិ​ជ្ជា ឬការត្រិះរិះពិចារណាល្អិតល្អន់ នឹងអាចជួយយើងឲ្យក្លាយជាបុគ្គលម្នាក់ ដែលអាចវិភាគទៅលើបញ្ហា ឬព័ត៌មានអ្វីមួយ ដោយភាពច្បាស់លាស់ មិនលំអៀង។ ជាពិសេសវា អាចនាំមកនូវសារៈប្រយោជន៍ចំពោះ ការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ ជីវិតការងារ និងការចូលរួមនៅក្នុងសង្គមផងដែរ។

យោងតាមការស្រាវជ្រាវមួយបានបង្ហាញថា នៅកម្ពុជាហាក់នៅមានកម្រិតចំពោះសមត្ថភាពផ្នែកខាងការត្រិះរិះពិចារណាល្អិតល្អន់ហើយជាលទ្ធផលវាជះឥទ្ធិពលដល់ការពិចារណារកហេតុផលឲ្បបានស៊ីជម្រៅរបស់ពួកគេ។

ជាក់ស្តែង ការរិះគន់ទៅលើនរណាម្នាក់ឬសាច់រឿងអ្វីមួយ នៅតាមបណ្តាញសង្គមព័ត៌មាន តាមរយៈអារម្មណ៍ពុំមានសុភវិនិច្ឆ័យច្បាស់លាស់ត្រឹមត្រូវអាចបណ្តាលឲ្យបុគ្គលនោះងាយប្រឈមនូវហានិភ័យផ្សេងៗណាមួយដល់ខ្លួន។ 

ប៉ុន្តែអ្នកក៏អាចចាប់ផ្តើមដុសខាត់ និងពង្រឹងចំណេះដឹងរបស់អ្នកបន្ថែមទៀតផងដែរ ដោយគ្រាន់តែធ្វើការឈ្វេងយល់ងាយៗ ជាមួយអត្ថបទនេះទាំងអស់គ្នា។ 

អ្វីជាការត្រិះរិះពិចារណាល្អិតល្អន់?​

Embed from Getty Images

ជាសង្ខេបខ្លីការការត្រិះរិះពិចារណាល្អិតល្អន់គឺជាការគិតឬការពិចារណាអ្វីមួួយដោយមាន ហេតុផលឬតាមគន្លងសុភវិនិច្ឆ័យ។ នេះបើយោងទៅតាមសៀវភៅពុម្ភសិក្សាសម្រាប់ថ្នាក់ មហាវិទ្យាល័យដែលមានចំណងជើងថា“criticalThinking” ដែលត្រូវបានគេយកមក សិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យល្បីៗជុំវិញពិភពលោក។

តើអ្វីទៅជាការគិតដោយមានហេតុផល ឬគន្លងសុភវិនិច្ឆ័យនោះ?

យោងតាមលោកស្រីHelenLeeBouygues ដែលជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅដ៏ពូកែ និងល្បីល្បាញមួយរូប មកពីសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយស្នាដៃរបស់គាត់ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ និងយកមកសិក្សាជាច្រើនទូទាំងសកលលោក។

តាមរយៈការចុះផ្សាយអត្ថបទមួយរបស់លោកស្រី នៅសាកលវិទ្យាល័យហាតវើតបានពីពេលកន្លងទៅនេះ បានផ្តល់ដំបូន្មាននូវវិធីសាស្រ្តងាយៗ៣យ៉ាងដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ខ្លួនឈានទៅរកគន្លងនៃការគិតបែបតក្កវិជ្ជានេះ។​

1. ការបង្កើតសំណួរបែបវិភាគ​ (Question assumptions)

Embed from Getty Images

ជាធម្មតាមនុស្សយើងតែងចូលចិត្តបង្កើតសំណួរណាដែលងាយៗដើម្បីកុំឲ្យមានអារម្មណ៍ថាឈឺក្បាល​ដូចជាសំណួរ “Yes and No” ដែលជាញឹកញាប់វាហាក់ដូចជាសាមញ្ញ និងមិនអាចទទួលបានព័ត៌មានច្រើន។  ហេតុដូច្នេះ លោកស្រី Helen Lee Bouygues ផ្តល់យោបល់ថា ពេលខ្លះយើងគួរតែបង្កើតសំណួបែបរវិភាគថា ឬសំណួរបើក ដែលអ្នកអាចទទួលបានព័ត៌មានច្រើនជុំវីញប្រធានបទអ្វីមួួយ តាមរយៈការបង្កើតសំណួរងាយៗដូចជា ពេលណា? នរណាខ្លះ? បែបណា? និងហេតុអ្វី? ឱ្យបានច្រើន។ 

2. បង្កើតហេតុផលឱ្យសមហេតុផល(Reason through logic)

ហេតុផលមួយ ដែលសមរម្យនិងសមហេតុផល គួរតែអាចឆ្លើយតបនឹងបរិបទច្រើនជុំវិញខ្លួន ដោយមិនផ្អែកលើជ្រុងតូចមួយនៃបញ្ហា ​និងមិនបានធ្វើការសិក្សាឱ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ។

លោកស្រី ហេលែន បានលើកជាឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែងមួយថាមានក្រុមហ៊ុនមួយបានបង្កើតអាវទ្រនាប់​ក្នុងរ​ចនាបទម​ដូចគ្នា ​សម្រាប់​គ្រប់​ហាង​នៅ​ទូទាំង​ទ្វីបអឺរ៉ុប និងអាសុី ដោយពួកគេយល់ថា  អតិថិជនអន្តរជាតិទាំងអស់របស់ពួកគេមានចំណូលចិត្តដូចគ្នា។ 

ប៉ុន្តែជាលទ្ធផល គេរកឃើញថាការយល់ឃើញនេះមិនត្រឹមត្រូវនោះទេ។ 

ការណ៍នេះ បានបង្ហាញថា មុននឹងធ្វើការសន្និដ្ឋានទៅលើអ្វីមួយ អ្នកធ្វើការសិក្សា និងវិភាគឱ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយជាមុនសិន។ ហើយត្រូវចេះរៀនក្នុងការ បង្កើតសំណួរ ដោយសួរខ្លួនឯងថា៖ តើការសន្និដ្ឋានរបស់យើងពិតជាត្រូវ បានសិក្សាគ្រប់ចំណុចដែលទាក់ទងដែរឬទេ? តើ​ភស្តុតាង​ទាំង​អស់​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ដើម្បី​បង្កើត​ការ​សន្និដ្ឋាន​ត្រឹមត្រូវ​ជាដើម?

3. ការឈ្វេងរកភាពចម្រុះនៃគំនិត និងការសហការ(Seek out diversity of thought and collaboration) 

ជាធម្មតានៅពេលដែលមនុស្សចាប់ផ្តើមបង្កើតក្រុម ពួកគេតែងចូលចិត្តទៅរកបុគ្គលផ្សេង ដែលមានគំនិតដូចគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែលោកស្រីហែលេនយល់ឃើញថាការប្រើប្រាស់ វិធីសាស្រ្តបែបនេះជា បញ្ហាដែលមិននាំឲ្យយើងទទួលបានគំនិតចម្រុះនោះទេ។

ហេតុនេះ អ្នកគប្បីចេះបើកចិត្ត និងបើកត្រចៀក រៀនចាប់យកនូវគំនិតថ្មីៗឱ្យបានច្រើន ព្រោះភាពចម្រុះនៃចំណេះដឹងទាំងនេះ អាចជួយអ្នកគិតកាន់តែសុីជម្រៅជាងមុន និងមើលឃើញពីអ្វីៗ ដែលកើតមានជុំវិញខ្លួនកាន់តែច្រើន។ 

ម៉្យាងវិញទៀត ការគិតបែបសុីជម្រៅ អាចជួយឱ្យអ្នកអភិវឌ្ឃន៍ចំណេះដឹងរបស់ខ្លួន កាន់តែប្រសើរ ហើយជំនាញនេះជាជំនាញមួយដ៏មានតម្លៃ ដែលត្រូវបានគេកំណត់ថាជាជំនាញសំខាន់មួយនៅសត្ថវត្សន៍ទី២១។ ជាពិសេស អ្នកអាចប្រើប្រាស់ជំនាញនេះ ក្នុងការចូលរួមចំនែកនៅក្នុងសង្គម និងដើរតួជាប្រជាពលរដ្ឋពេញលេញមួយរូបផងដែរ៕