មណ្ឌល​គិ​រី ៖ ស​ម្ល​ប្រូង និង​ វ​ប្ប​ធម៌​ជន​ជាតិ​ដើម​ភាគ​តិច​ពូ​នង​

ខេត្តនេះមានប្រជាជនភាគច្រើន ជាជនជាតិដើមភាគតិចពូនង (ព្នង ជាភាសានិយាយ តែបើតាមសម្ដីជនជាតិដើម គេហៅថា ពូ-នង) និងជនជាតិដើមភាគតិចមួយចំនួនទៀត។ វប្បធម៌អាហាររបស់ជនជាតិពូនង អាចជាចំណុចទាក់ទាញមួយនៃក្រុមជនជាតិដើមភាគតិច ដែលរស់នៅយ៉ាងជិតស្និតជាមួយធម្មជាតិ។ យើងអាចសម្គាល់ទំនាក់ទំនងមួយនេះ តាមរយៈម្ហូបតំណាងអោយ វប្បធម៌របស់ជនជាតិពូនង ហើយនោះគឺជាសម្លប្រូង (ប្រូង មានន័យថា បំពង់ឫស្សី)។

នៅក្នុងបេសកកម្មស្វែងយល់ពីម្ហូបប្រចាំតំបន់ ពួកយើងបានដល់ភូមិពូត្រែង ឃុំដាក់ដាំ ដើម្បីជួបជាមួយអ្នកនាង តេះ ស្រីនិច ជាយុវជនតំណាងជនជាតិដើមភាគតិចពូនងក្នុងភូមិ និងជាអ្នកស្ម័គ្រចិត្តផ្សព្វផ្សាយភូមិ និងព្យាន ច្រេន អនុប្រធានសហគមន៍ការពារធនធានធម្មជាតិនៅភូមិពូត្រែង។ អ្នកទាំងពីរ បាននាំរូបខ្ញុំនិងក្រុមការងារទៅស្គាល់អំពីជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ ក៏ដូចជាការធ្វើសម្លប្រូងបែបប្រពៃណីរបស់ជនជាតិពូនង ផ្ទាល់តែម្តង។

សម្លប្រូង

ពួកគេទាំងពីរ បាននាំយើងមកក្បែរទឹកជ្រោះជ្រៃធំ ជាទីដែលសំបូរឫស្សី ដែលមានបំពង់ធំៗ ព្រោះថាឫស្សី នឹងដើរតួជំនួសឆ្នាំងសម្ល ក្នុងការចម្អិនម្ហូបនេះ។

គ្រឿងផ្សំសំខាន់ៗ សម្លនេះ មានត្រីឬសាច់ឬប្រហុក ត្រប់ ខ្ទីម (គ្រឿងផ្សំម្យ៉ាងស្រដៀងនិងខ្ទឹមសធម្មតា) និងម្ទេស។ ខុសពីសម្លទឹកទូទៅ សម្លប្រូងប្រើត្រប់តែមួយមុខគត់ ជាបន្លែអមជាមួយម្ទេសក្រៀម ឬស្រស់។ ខ្ញុំរំពឹងទុកថាវាមានរូបភាពដូចជាសម្លទឹកធម្មតា តែការពិតសម្លប្រូងមានលក្ខណៈពិសេស តាំងពីគ្រឿងផ្សំ រូបរាង និងវិធីធ្វើ។

 

គេត្រូវដុតបំពង់ឫស្សីខ្ចី កាប់ស្រស់ចេញពីព្រៃ។ ក្រោយទឹកក្នុងបំពង់ឬស្សីក្ដៅល្អ គេចាប់ផ្ដើមដាក់គ្រឿងផ្សំ ចូលក្នុងបំពង់ បន្ទាប់មករង់ចាំរហូតទឹកពុះនិងមានក្លិនឆ្ងុយ ប្រហែល៣០នាទីក្រោយ ទើបគេយកឫស្សីវែង បុកចូលបំពង់ឫស្សី រហូតទាល់តែសាច់ និងគ្រឿងរលាយម៉ត់ចូលគ្នាមានសភាពខាប់ល្មម។

លោកអ៊ុំ ព្យាន ច្រេន ជាអ្នកចម្អិននាពេលនោះ បានបញ្ជាក់ថា សម្លនេះប្រើឫស្សីខ្ចី ដោយសារឫស្សីប្រភេទនេះ ធ្វើឲ្យសម្លឆាប់ឆ្អិន មានក្លិនឈ្ងុយចេញពីឫស្សីផ្ទាល់ ហើយឬស្សី១បំពង់អាចប្រើចម្អិន បានរហូតដល់៥ដង ទៅតាមឫស្សី។

 

វប្បធម៌អាហាររបស់ជនជាតិដើមភាគតិចពូនង

ក្នុងបរិយាយកំពុងចម្អិន លោកអ៊ុំបន្ថែមថា កាលពីមុនជនជាតិពូនង ក៏ធ្លាប់ប្រើប្រាស់សាច់សត្វព្រៃដែលរកបាន នៅក្នុងម្ហូបនេះដែរ ហើយសម្លប្រូងជាអាហារពេញនិយម ជាពិសេសពេលដើរព្រៃ។

មុខម្ហូបដែលប្រើគ្រឿងផ្សំធម្មជាតិ បូករួមនិងទីតាំងចម្អិនជិតទឹកជ្រោះជ្រៃធំក្នុងព្រៃ នៅឃុំដាក់ដាំ បាននាំអារម្មណ៍យើងចង់ទៅស្វែងយល់ពី វប្បធម៌ និងជីវភាពរបស់ជនជាតិដែលរស់នៅលើទឹកដីមណ្ឌលគិរី ។

ភូមិសម្បូរទៅដោយជនជាតិដើមភាគតិច ដែលខ្ញុំរំពឹងទុកថាមានរូបភាពបែបប្រពៃណីនៃអ្នកភូមិភាគឦសាន ត្រូវបានជំនួសដោយផ្ទះពីរជាន់ មានលក្ខណៈឈើលើថ្មក្រោម ហើយអ្នកស្រុកមានសំលៀកបំពាក់បែបអ្នកស្រុកទូទៅ ដែលពេលខ្លះ យើងមិនអាចមើលដឹងថា ពួកគាត់ជាជនជាតិរឺអ្នកស្រុកធម្មតា តាមរយៈការមើលដោយភ្នែកទទេរ។

ការចង់មើលឃើញការអភិវឌ្ឍ ខណៈនៅរក្សាវប្បធម៌ ប្រពៃណីអាហារ និងទំនៀមទម្លាប់ដើមកុំឲ្យបាត់បង់ សម្រាប់ជនជាតិពូនងជំនាន់ក្រោយ គឺជាសារសំខាន់មួយដែលបងស្រីនិច និងអ៊ុំច្រេន ចង់បង្ហាញ។

ប្រឈមនឹងបញ្ហាបរិស្ថាន

ការផ្លាស់ប្ដូរទំនៀមទម្លាប់ និងការរស់នៅរបស់ជនជាតិពូនង មានទំនាក់ទំនងជាមួយ ភាពប្រែប្រួលនៅក្នុងតំបន់ដែលពួកគាត់រស់នៅ។

 

បច្ចុប្បន្ន កំណើនប្រជាជន ស្របនឹងការថយចុះបរិមាណព្រៃឈើបណ្ដាលមកពីការកាប់ព្រៃ (deforestation) បានធ្វើឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរនៅក្នុងវប្បធម៌របស់ជនជាតិដើមភាគតិចពូនង។ ក្រៅពីជំនួបជាមួយអ្នកនៅក្នុងសហគមន៍ ខ្ញុំបានធ្វើការស្រាវជ្រាវខ្លះៗបន្ថែមទៀតនៅលើអ៊ីនធឺណិត ទាក់ទង ទៅនឹងលើស្ថានភាព និងជីវភាពរបស់ជនជាតិពូនង។

“ជំនាន់ថ្មីពូនងបានចាប់ផ្តើមផ្លាស់ប្តូររបៀបរស់នៅរបស់ពួកគេ ដោយមានភាពទំនើប និងសំភារៈនិយមកាន់តែច្រើន ដូច្នេះធ្វើឱ្យការអភិរក្សបែបប្រពៃណី មិនសូវមានដោយយុវជនទេ” ។

តាមរយៈជំរឿនទូទៅប្រជាជនកម្ពុជាឆ្នាំ២០១៩ ចេញផ្សាយដោយវិទ្យាស្ថានជាតិស្ថិតិ ខេត្តមណ្ឌលគិរីឆ្នាំ២០១៩ មានប្រជាជនសរុប ៩២ ២១៣ នាក់ ដោយ កើនឡើងពីចំនួន ៦១ ១០៧នាក់ កាលពីស្ថិតិឆ្នាំ២០០៨។ ដោយលែកក្នុងឃុំដាក់ដាំ ក៏មានកើនឡើងពី ៣០៦គ្រួសារ នៅឆ្នាំ២០០៨ ទៅ ៤៩៨គ្រួសារនៅឆ្នាំ ២០១៩។

Global Forest Watch វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវទៅលើចំនួនព្រៃឈើជាសាកល តាមរយៈរ៉ាដាជាក់ស្ដែង បានបង្ហាញទិន្នន័យ ពីការបាត់បង់ព្រៃមួយចំនួនធំនៅកម្ពុជា ចាប់ពីឆ្នាំ ២០០០ជាង រហូតដល់ ២០១៨។ តំបន់អភិរក្សមួយចំនួនដូចជា ជម្រកសត្វព្រៃស្រុកស្នួលខេត្តក្រចេះ ដែលក្រោយមកត្រូវបានបិត ក៏ទទួលរងគ្រោះដោយសារ ការជួញដូរខុសច្បាប់។ ខេត្តមណ្ឌលគិរី រតនគិរី និងក្រចេះ ក៏កំពុងស្ថិតនៅក្នុង គម្រោងការពារព្រៃឈើរបស់អង្គការ World Wide Fund for Nature នៅកម្ពុជា ដោយសារខេត្តទាំងបី នេះរងគ្រោះខ្លាំងដោយសារ ការជួញដូរដូចគ្នា។ កៅស៊ូ និងឈើមានតម្លៃ ដូចជាឈើគ្រញូង ជា គឺជាឧស្សាហកម្មសំខាន់ដែលជំរុញការជួញដូរព្រៃឈើនៅកម្ពុជា។ 

របាយការណ៍របស់ក្រសួងកសិកម្ម បង្ហាញថា ៧១%នៃជនជាតិភាគតិចនៅមណ្ឌលគិរី ប្រកបរបរបែបកសិកម្មនិងធនធានធម្មជាតិ។ ព្រៃនិងដីមានសារៈសំខាន់ យ៉ាងខ្លាំងចំពោះ សហគមន៏ជនជាតិពូនង ដោយសារជីវភាពរបស់ពួកគាត់ ពឹងផ្អែកលើ កសិកម្មបែបប្រពៃណី ចម្ការវិលជុំដែលធ្វើឡើងលើដីព្រៃ ការចូលព្រៃបរបាញ់សត្វ ប្រមូលផលជាដើម។

អ្នកស្រីស្រីនិចបានសង្កត់ធ្ងន់ពីសារសំខាន់នៃព្រៃដល់ជនជាតិពូនងថា“ ព្រៃឈើធំ ៗ ត្រូវបានបាត់បង់ខ្លះត្រូវបានធ្វើសម្បត្តិឯកជនខណៈដែលឈើមួយចំនួនទៀតត្រូវបានអភិរក្ស។ នេះជាការផ្លាស់ប្តូរជីវិតនិងព្រៃរបស់សហគមន៍។ ”

អ្នកនាងស្រីនិចក៏បាននិយាយពីបញ្ហារជនជាតិពូនងកំពុងជូបប្រទះ

“បញ្ហាធំដែលជនជាតិពូនង កំពុងបារម្ភនាពេលបច្ចុប្បន្ន ទាក់ទងនិងដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច និងព្រៃឈើ ហើយដោយសារការយល់ដឹងផ្នែកផ្លូវច្បាប់នៅមានកម្រិត ជនជាតិពូនង ត្រូវបានកេងប្រវ័ញ្ចដោយក្រុមហ៊ុនឯកជនបរទេស ហើយទោះបី បណ្ដឹងផ្នែកច្បាប់ត្រូវបានបញ្ជូនហើយក្ដី ក៏គេពុំឃើញមាន ដំណោះស្រាយសមស្របត្រលប់មកវិញដែរ”។

ជនជាតិដើមទាំងនោះបានគ្រប់គ្រងតាមបែបប្រពៃណីលើដីប្រហែល ៤លានហិកតានៃតំបន់ព្រៃដាច់ស្រយាល និងតំបន់ព្រៃស្មោង។ មកទល់ពេលនេះ ទិន្នន័យច្បាស់លាស់ដែលបង្ហាញពី ចំនួនដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចសរុប នៅកម្ពុជា ដូចជាពុំត្រូវបានបញ្ចេញនៅឡើយ តែបើតាមអង្គការលីការដូ ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចសរុប មានប្រហែល៣០០កន្លែង កាន់កាប់ដោយក្រុមហ៊ុនខុសគ្នា។ ដីសម្បទានទាំងនេះ បង្កឲ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរការរស់នៅរបស់ជនជាតិភាគតិច និងសិទ្ធកាន់កាប់ដីធ្លីរបស់ពួកគាត់ ទោះបីជាមានច្បាប់ភូមិបាល ផ្ដល់ការការពារសម្រាប់សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច ក៏កង្វះខាតនៃការអនុវត្ត និងការពង្រឹងច្បាប់ជាក់ស្តែង បានធ្វើឱ្យសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចស្ថិតក្នុងស្ថានភាពងាយរងគ្រោះ។

គិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៨ មានសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចចំនួន ២៤ ប៉ុណ្ណោះ បានទទួលប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីសមូហភាព ក្រោមច្បាប់ភូមិបាល ដោយដីឡូត៍ជាច្រើន មិនបានទទួលប័ណ្ណកម្មសិទ្ធ រឹងជាផ្លូវការពីក្រសួងរៀបចំដែនដីនគរោបនីយកម្ម និងសំណង់ទេ លើកលែងប្លង់ទន់ ដែលប្រជាជនបានមកពីអាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន។

ភាពអយុត្តិធម៌ផ្នែកច្បាប់ ការមិនត្រូវបានយកចិត្តទុកដាក់ លើទឹកដីកំណើតរបស់ខ្លួន ធ្វើឲ្យជំនាន់ក្រោយរបស់ជនជាតិពូនង នៅឃុំដាក់ដាំ ប្រឈមមុខនឹងការបាត់បង់អត្តសញ្ញាណ និងផ្លាស់ប្ដូរការរស់នៅខុសពីទម្លាប់ដើម ដែលបណ្ដាលឲ្យទម្រង់វប្បធម៌ ជនជាតិភាគតិចមួយនេះ មានការប្រែប្រូល។

តើយើងអាចធ្វើអ្វីបាន?

ក្រោយត្រលប់ពីមណ្ឌលគិរី ដើម្បីស្វែងយល់បន្ថែមពីសហគមន៍ពូនងនៅឃុំដាក់ដាំ ខ្ញុំបានជួបជាមួយអេកូយុវទូត Young Eco Ambassador (YEA) ដែលជាក្រុមយុវជនធ្វើការជាមួយសហគមន៍នេះ និងជាអ្នកដែលបានជួយផ្សព្វផ្សាយពី ផ្ទះស្នាក់បែបសហគមន៍នៅដាក់ដាំ។

ក្រុមអេកូយុវទូត ធ្លាប់ធ្វើគម្រោងជាមួយសហគមន៍ដាក់ដាំ ចាប់តាំងពី២០១៨ ដោយចាប់ផ្ដើមនៅពេលក្រុមអេកូយុវទូតនេះ សហការជាមួយក្រុមមេធាវី ទៅលើគម្រោងរៀបចំផែនការផ្នែកផ្លូវច្បាប់ការពារប្រជាពលរដ្ឋក្នុងសហគមន៍។ ដោយសារគម្រោងនេះ ក្រុមអេកូយុវទូតបានធ្វើការសិក្សារលើសហគមន៍ដាក់ដាំ ហើយរកឃើញពីសក្ដានុពលអេកូទេសចរណ៍នៅសហគមន៍មួយនេះ។

ក្រុមអេកូយុវទូត បានសហការណ៍ជាមួយក្រុម “ដើរព្រៃ” ដែលជាប្រតិបត្តិករបែបអេកូទេសចរណ៍ រួមគ្នាផ្ដល់ការអប់រំទាក់ទងនឹងការដើរផ្សងព្រេងក្នុងព្រៃ ការហ្វឹកហ្វឺនផ្នែកបដិសណ្ឋារកិច្ច ការគ្រប់គ្រងផ្នែកសេវាកម្ម ក៏ដូចជាវិធីសង្គ្រោះបន្ទាន់ ទៅដល់អ្នកសហគមន៍ដាក់ដាំ។

ពួកគេបានបង្កើតជាកញ្ចប់ដំណើរកម្សាន្តបែបផ្សងព្រេងនៅក្នុងព្រៃរបស់សហគមន៍ និងបានបង្រៀនអ្នកសហគមន៍ អំពីរបៀបនាំភ្ញៀវទេសចរដើរព្រៃ ហើយផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានទាំងនេះតាមរយៈ បណ្ដាញសង្គម និងក្រដាសព័ត៌មានដាក់តាមទីតាំងនានា។ 

 

 

ក្រៅពីគម្រោងនេះ ក្រុមអេកូយុវទូត ក៏ធ្លាប់មានការបោះជំរុំយុវជន នៅឃុំដាក់ដាំ ដោយយុវជនដែលចូលរួម បានជួយសហគមន៍ក្នុងការរៀបចំផ្ទះស្នាក់ និងការដាំដំណាំតាមបច្ចេកទេស។ នៅក្នុងគម្រោងដាំដំណាំនេះ ក្រុមអេកូយុវទូត បានសហការណ៍ជាមួយគ្រួសារមួយ ក្នុងដំណាក់កាលសាកល្បងដំបូងទៅលើផ្លែផាសិន ដោយមានការបង្ហាត់បង្ហាញពីអ្នកជំនាញ និងការជួយពីយុវជនដែលបានចូលរួម។

ខ្ញុំបានសម្ភាសន៍ កញ្ញា អាំង សិរីរតន៍ ជាប្រធានផ្នែកប្រតិបត្តិ និងសហស្ថាបនិកអេកូយុវទូត ជានារីវ័យក្មេងដែរមាននិស្ស័យស្រឡាញ់ជាមួយធម្មជាតិ និងការអភិរក្សតំបន់ទាំងនោះ។

 

“អ្វីដែលយុវជនអាចចូលរួមបានជាដំបូងនិងសំខាន់បំផុត គឺការទៅស្វែងយល់ផ្ទាល់ពីសហគមន៍”

ការចំណាយពេលជាមួយប្រជាជនក្នុងសហគមន៍ ស្នាក់នៅជាមួយពួកគាត់ ស្ដាប់រឿងរ៉ាវចែករំលែកដោយអ្នកសហគមន៍ និងស្វែងយល់ពីវប្បធម៌របស់ពួកគាត់ សុទ្ធតែអាចនាំឲ្យយុវជនយល់ដឹងពីបញ្ហា នៅក្នុងតំបន់ដែលពួកគាត់កំពុងជួបប្រទះ។

“ការស្គាល់សហគមន៍អាចនាំឲ្យ បុគ្គលខ្លួនគាត់ស្វែងយល់ថា តើជំនាញឬអ្វីដែលគាត់កំពុងមាន អាចជួយទៅលើផ្នែកណា ឬជួយជាអ្វីបានសម្រាប់សហគមន៍នេះ។ ទោះបីជាយុវជនមិនមានអំណាចធំដុំ ឬសិទ្ធសម្រេចណាមួយ តែការស្គាល់ពីបញ្ហាសហគមន៍ ជាជំហានដំបូងអាចនាំពួកគាត់ដឹងថា សមត្ថភាពរបស់គាត់ អាចជួយអ្វីខ្លះលើបញ្ហានេះ”

 

កញ្ញា សិរីរតន៍ បានបន្តថា “ការចូលរួមទី២ គឺការជួយផ្សព្វផ្សាយពីសហគមន៍ ឲ្យមហាជនទូទៅបានស្វែងយល់ និងដឹងពីសក្ដានុពលទេសចរណ៍ដែលសហគមន៍មាន”។

ការជួយផ្សព្វផ្សាយនេះ នឹងនាំឲ្យមនុស្សចាប់អារម្មណ៍ និងចង់មកលេងនៅសហគមន៍កាន់តែច្រើន ហើយ បង្កើនទំនាក់ទំនងកាន់តែជិតស្និទ្ធវាងជនជាតិដើមភាគតិច និងសាធារណជន។ ការកសាងទំនាក់ទំនងជាមួយជនជាតិ ក៏អាចនាំឲ្យពួកគាត់គិតឡើងវិញ ពីការថែរក្សាអភិរក្សវប្បធម៌របស់ខ្លួន នៅពេលមានការយកចិត្តទុកដាក់ពីមហាជន។

ធម្មជាតិនៅមណ្ឌលគិរី នាខែកុម្ភៈ ជាពេលដែលខ្ញុំបានទៅទស្សនា ថ្វីត្បិតមានសភាពស្ងួត តែក៏នៅតែមានភាពស្រស់ស្អាតម្យ៉ាង។

៣ថ្ងៃនៅមណ្ឌលគិរី មិនត្រឹមនាំអារម្មណ៍ខ្ញុំទៅស្គាល់ទឹកដីជនជាតិដើមភាគតិចពូនង តែបានធ្វើឲ្យខ្ញុំយល់ដឹង និងឃើញកាន់តែច្បាស់ពីការរស់នៅ វប្បធម៌ ព្រមទាំងបញ្ហាដែលសហគមន៍នេះកំពុងជួបប្រទះ។ រូបភាពនៃការផ្លាស់ប្ដូរការរស់នៅរបស់ជនជាតិពូនង ប្រៀបដូចជាសារមួយដាស់តឿនមនុស្សជំនាន់ក្រោយ ឲ្យចាប់ផ្ដើមយកចិត្តទុកដាក់ លើការប្រែប្រួលក្នុងសហគមន៍ និងធម្មជាតិ។ គ្រាន់តែការស្នាក់នៅផ្ទះសហគមន៍របស់អ្នកទេសចរ ក៌អាចជួយអ្នកភូមិ ផ្សព្វផ្សាយពីអ្វីដែលសហគមន៍របស់គាត់មានដែរ។

យើងប្រហែលគិតថា ការងារអភិរក្សធនធានធម្មជាតិ និងការរក្សាវប្បធម៌ជនជាតិ ជាភារៈកិច្ចរបស់បុគ្គលពាក់ព័ន្ធតែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែនៅពេលអ្នកបានឃើញរូបភាពនៃបញ្ហាផ្ទាល់ ទើបយល់ច្បាស់ថា នាអនាគតរឿងរ៉ាវធម្មជាតិទាំងនេះ និងប៉ះពាល់ដល់សាធារណជនទូទៅ។

ខ្ញុំគិតស្រដៀងនឹងអ្វីដែលកញ្ញា សិរីរតន៍បានលើកឡើងដែរ ការបាត់បង់ធនធានធម្មជាតិ បង្កផលប៉ះពាល់ដល់ សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមនាអនាគត៕